در این مطلب خواهید خواند:
واژه سنگ محک برای ما واژه غریبی نیست. از گفتگوهای عادی و روزمره گرفته تا بحث داغ تشخیص طلای اصل از بدل، واژه محک‌زدن و البته نام این سنگ را شنیده‌ایم و احتمالاً کارکرد این سنگ را هم تا حدی می‌دانیم. حافظ، شاعر مشهور ایرانی هم در بیتی از یکی از شعرهایش این سنگ را به ما معرفی می‌کند:
خوش بود گر محک تجربه آید به میان *** تا سیه روی شود هر که در او غش باشد
در این بیت هم محک، ابزاری برای شناسایی خالص از ناخالص عنوان شده است. کاربرد سنگ محک در صنعت طلا و جواهر هم به همین ترتیب، به شناخت طلای خالص از ناخالص کمک می‌کند. در این مطلب با EG همراه باشید تا با سنگ محک و نحوه کار این سنگ بیشتر آشنا شوید.
اهمیت طلای اصل
از دیرباز اصل بودن طلا مسئله مهمی بوده است و افراد تلاش کرده‌اند تا روش‌های متفاوتی برای تشخیص طلای اصل از تقلبی پیدا کنند. اما اصل بودن طلا، همیشه از این جهت مهم قلمداد شده که طلا فلز ارزشمندی است و بیشتر افراد این فلز را با هدف سرمایه‌گذاری تهیه می‌کنند. اگر این سوال که «از کجا بفهمیم انگشتر طلا است یا نه» در ذهن شما هم هست، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
باتوجه‌به اینکه این فلز گرانبها بسیار نرم است، آن را به شکل آلیاژی با درجه‌های خلوص یا به عبارت بهتر عیارهای مختلف در بازار می‌بینیم و البته خلوص بالاتر این فلز به معنی وجود درصد بالاتری از طلا در آلیاژ به شمار می‌آید.
با در نظر داشتن این نکته که میزان طلای موجود در آلیاژهای مختلف متفاوت است، افراد ترجیح می‌دهند که طلایی با خلوص بالاتر و در واقع عیار بالاتر بخرند و به همین دلیل سنجش عیار به موضوع مهمی تبدیل شده است.
برای اطلاع از اینکه عیار طلا چیست و طلا چند عیار دارد، توصیه می‌کنیم مطالعه مقاله «روش های تشخیص عیار طلا» را از دست ندهید.
سنگ محک طلا چیست
سنگ محک طلا، سنگ سیاه رنگی است از جنس دو سنگ سیسیلیم و کوارتز است که البته شکل خاصی ندارند و شاید مهم‌ترین ویژگی سنگ محک، مقاومت آن در مقابل اسید باشد. این سنگ از زمان‌های بسیار دور تا به امروز برای تشخیص اصل بودن یا نبودن طلا و در مرحله دوم برای ارزیابی عیار طلا به کار گرفته شده است.
این روش که سنتی‌ترین روش تشخیص خلوص طلا به‌حساب می‌آید، تنها برای قطعات کم‌وزن طلا به کار می‌رفته و برای شمش‌های طلا چندان کاربردی نیست. به همین دلیل، این روش مثل گذشته پراستفاده نیست و شیوه‌های متفاوت دیگری جایگزین این روش شده است.
تشخیص طلا با تیزاب و سنگ محک
استفاده از سنگ محک به‌تنهایی کمکی به تشخیص طلا از بدل نمی‌کند. گفتیم که برای تشخیص طلا از بدل و در مرحله بعد تشخیص عیار طلا، سنگ محک تا حدی کمک‌کننده است. اما دقت داشته باشید که در این حالت باید دمای سنگ محک ۳۷ درجه سانتیگراد باشد.
بعد از این، به اسیدی احتیاج داریم که در اصطلاح بازار طلا و جواهر، تیزاب سلطانی نامیده می‌شود. تیزاب سلطانی، همان اسید نیتریک یا جوهر شوره است که معمولاً برای شناسایی قطعات طلای ۱۷ عیار یا قطعات طلایی به کار گرفته می‌شود که عیار پایینی دارند.
با ساخت غلظت‌های مختلفی از ترکیب تیزاب سلطانی با اسید هیدروکلریک که جوهر نمک است برای شناسایی و محک‌زنی قطعات طلایی که عیار بالاتری دارند کمک گرفته می‌شود. با تغییر میزان جوهر نمک، تیزاب برای شناسایی عیارهای مختلف طلا آماده می‌شود و این روند در اصطلاح عیارزنی نامیده می‌شود. به این ترتیب هر تیزاب، قابلیت حل کردن طلاهای عیار پایین‌تر یا هم‌اندازه خود را خواهد داشت.
نکته مهم دیگری که نباید فراموش کنیم این است که با توجه به اینکه تیزاب نوعی اسید است، اثر خورندگی دارد. از این اسید به همراه سنگ محک استفاده می‌کنیم چرا که سنگ محک در مقابل این اسید مقاوم است و دچار خوردگی نمی‌شود. اما در هنگام محک‌زنی طلا، نقره و پلاتین تنها مقداری از آن‌ها را محک بزنید و در مورد سرایت اسید به دست یا باقی قسمت‌های فلز دقت کنید.
روش محک‌زدن طلا
پیش از توضیح درباره محک‌زدن طلا، باید اشاره کنیم که این شیوه تنها برای طلای زرد مناسب و محک طلا سفید شیوه‌ای است که به سال‌ها پیش برمی‌گردد. اما در حال حاضر، می‌توان از فناوری لیزر برای سنجش عیار طلای سفید بهره گرفت. برای محک‌زدن طلای زرد، در مرحله اول باید قطعه فلز مورد نظر را بیست مرتبه روی سنگ محک بکشیم تا ردّی از طلا روی سنگ محک به جا بماند. سپس یک قطره تیزاب سلطانی عیار شده روی خطوطی که ایجاد کرده‌اید بریزید و منتظر واکنش باشید.
در این حالت سه احتمال مختلف وجود دارد. اولین احتمال این است که هیچ اتفاقی نیفتد و هیچ واکنش خاصی رخ ندهد. در این صورت، عیار طلایی که روی سنگ محک کشیده‌اید با عیار تیزاب برابر است که باعث شده شاهد هیچ واکنشی بین اسید و طلا نباشید. فراموش نکنید که اگر عیار طلا بالاتر از تیزاب هم باشد همچنان اتفاقی نخواهد افتاد.
دومین احتمال، کم‌رنگ شدن خطوطی است که روی سنگ ایجاد کرده‌اید و به این معنی است که اسید توانایی خورندگی این قطعه طلا را دارد و در این صورت عیار طلا پایین‌تر از عیار تیزاب است.
سومین احتمال، محو شدن کامل این خطوط خواهد بود که نشون می‌دهد این فلز یا اصلاً طلا نیست یا آلیاژی است که طلای بسیار اندکی در آن به کار رفته است.
اما علاوه بر مطلبی که گفتیم تیزاب سلطانی کاربرد دیگری هم دارد که در ادامه توضیح خواهیم داد.
کاربرد تیزاب سلطانی
با توجه به اثر خورندگی تیزاب سلطانی، استفاده از اون حتی بدون سنگ محک هم ممکن خواهد بود. برای این کار لازم است که طلا را به کمک سوهان یا جسمی تیز، کمی خراش دهید. سپس با دقت، قطره‌ای از تیزاب عیار شده را روی قطعه طلا بریزید و شاهد واکنش باشید. در این حالت هم، احتمال سه واکنش مختلف وجود دارد.
اولین حالت این است که واکنشی نبینیم که به معنی یکسان بودن عیار تیزاب و طلا، یا بالاتر بودن عیار طلا است. اما اگر در اثر این واکنش، طلا سیاه شد، یعنی عیار طلا پایین‌تر از تیزاب است و در نهایت اگر طلا سبزرنگ شود، یعنی آن قطعه اصلاً طلا نیست یا درصد بسیار پایینی از آلیاژ از طلا تشکیل شده است.
چگونه سنگ محک را تمیز کنیم؟
بعد از مدتی سطح روی سنگ محک پر از خط‌هایی خواهد شد که برای سنجش عیار یا اصل بودن قطعات طلا روی سطح سنگ کشیده‌اید. برای استفاده مجدد از سنگ محک باید در ابتدا این خطوط را پاک کنیم. به این منظور، ابتدا روی سنگ محک تیزاب بریزید و بعد روی آن نمک بپاشید. کمی صبر کنید و سپس سنگ را بشویید.
کار با سنگ محک و تیزاب سلطانی، ساده و البته کمک‌کننده است. اما شاید بپرسید « تیزاب را از کجا بخریم؟» یا «سنگ محک طلا از کجا بخریم» که در این صورت، پاسخ کاملاً روشن است. شما می‌توانید این دو کالا را از ابزارفروشی‌های مخصوص طلا و جواهر تهیه کنید.
چند روش شناخت عیار طلا
با درنظرداشتن این نکته که به‌کار‌بردن سنگ محک روشی قدیمی برای تشخیص عیار طلاست، راه‌های دیگری نیز وجود دارند که هم جدیدتر و هم دقیق‌تر از کاربرد سنگ محک هستند. در ادامه به چند مورد از این روش‌ها خواهیم پرداخت.
۱- روش Assay Fire
۲- روش XRF
۳ کلیدهای شاخص
۴- روش Ultrasonic
هر یک از این روش‌ها به تشخیص طلا و گاهی سایر فلزهای گرانبها مثل نقره و پلاتین کمک می‌کنند. در مقایسه با شیوه تشخیص با سنگ محک، این روش‌ها با قطعیت بیشتری خالص بودن یا نبودن طلا را به ما نشان می‌دهند. در ادامه به‌طور مختصر به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.
۱- تشخیص طلای خالص از ناخالص با روش XRF
در این شیوه که روش لیزری یا X-ray fluorescence نامیده می‌شود، قطعه طلا در مخزن دستگاهی قرار می‌گیرد که در عرض مدتی بسیار کوتاه تمامی فلزهای موجود در آلیاژ را شناسایی می‌کند.
۲- روش Fire Assay
روش دوم، که یکی از روش‌های تهاجمی به شمار می‌رود، برای تشخیص طلای موجود در خاک معدنی یا آلیاژ طلا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش نمونه مورد نظر را در بوته‌هایی به نام کوپل، خرد و ذوب می‌کنند و در نهایت با جداکردن سرب از طلا، طلای خالص حاصل خواهد شد.
۳- کلیدهای شاخص
دراین روش مجموعه‌ای از میله‌های کلیدشکل در حلقه‌ای قرار دارند که هر یک دارای عیار متفاوتی است. برای تشخیص میزان خلوص طلا، لازم است که یک خط با این میله‌ها و خطی دیگر با قطعه طلای مورد نظر، روی سنگ محک بکشیم. به این ترتیب اگر رنگ هر دو خط یکسان باشد، عیار آن‌ها هم یکسان خواهد بود.
۴- روش Ultrasonic
این روش از جمله روش‌های اصلاحی است که امواجی با فرکانس بالا و دامنه کم به داخل قطعه می‌فرستد. هر موج بعد از برخورد با شکست‌های موجود برمی‌گردد. یکی از ویژگی‌های مثبت این روش، توانایی آن در رفع ایرادهای موجود در قطعه طلاست.
از کجا بدانیم طلا اصل است
تا اینجا درباره چند مورد از شیوه‌های بررسی عیار طلا نکاتی بیان کردیم. اما اگر به شیوه‌های آزمایشگاهی دسترسی نداشته باشیم، روش‌های ساده‌ای وجود دارند که به ما کمک خواهند کرد تا از اصل بودن طلا اطمینان کسب کنیم.
شناور کردن در آب
برای انجام این شیوه، در ابتدا باید قطعه طلا را وزن کنید و سپس قطعه را در ظرف آب مقطر قرار دهید به‌طوری‌که طلا کاملاً به زیر آب برود. حالا عدد دوم را بنویسید و بر عدد اول تقسیم کنید. اگر جواب این تقسیم، ۱۹/۳۲ بود یعنی که طلا اصل هست اما در غیر این صورت طلا ناخالصی دارد.
عددهای حک‌شده
شاید شما هم دیده باشید که در قسمت‌های داخلی زیورآلات طلا، نقره و پلاتین اعدادی حک می‌شوند. این اعداد و البته نحوه نوشته شدن آن‌ها نشان‌دهنده اصل بودن زیورآلات شما هستند.
در قطعات طلای ۱۸ عیار، عدد ۷۵۰ را در یک لوزی می‌بینیم.
در قطعات نقره ۹۲۵ عیار، عدد ۹۲۵ را در دایره یا بیضی می‌بینیم.
در قطعات پلاتین ۹۰۰ عیار، عدد ۹۲۵ را در کلبه‌ای می‌بینیم.
در مقاله راه‌های تشخیص طلا به طور کامل در مورد تشخیص طلا اصل توضیح داده شده است.
شیوه قهرمانان المپیک
قهرمانان مدال طلای المپیک، معمولاً در عکس‌برداری‌های سکو، مدال را گاز می‌گیرند. این روش از روش‌های شناسایی عیار طلاست و البته هر چقدر طلا نرم‌تر باشد و جای دندان بیشتر روی آن بماند، عیار طلا نیز بالاترست.
جمع‌بندی
در این مطلب به بررسی «سنگ محک» پرداختیم که واژه‌ای آشنا و قدیمی در زمینه شناخت طلا از بدل به شمار می‌آید. سنگ محک به کمک تیزاب سلطانی در تشخیص اصل و بدل بودن و همچنین تشخیص عیار طلا کمک‌کننده است.
البته امروزه شیوه‌های دقیق‌تری وجود دارند که بیشتر مورد تایید کارشناسان در زمینه طلا و جواهر هستند. از این روش‌ها می‌توانیم به «روش XRF»، «روش Assay Fire»، «روش کلیدهای شاخص» و «روشUltrasonic» اشاره کنیم. علاوه‌بر این روش‌ها، به شیوه‌های خانگی و ساده‌ای هم اشاره کردیم که به تشخیص اصل یا بدل بودن طلا کمک می‌کنند.
اگر تصمیم دارید با اطمینان کامل، قطعه طلایی بخرید که از اصل بودن و عیار آن مطمئن باشید، به شما پیشنهاد می‌کنیم از طلا و جواهرات فروشگاه ای‌جی دیدن کنید و با مطالعه سایر مقالات ما، با دید باز اقدام به خرید کنید.
