در این مطلب خواهید خواند:
حتماً شما هم تا‌به‌حال کلمه آبکاری یا اندود کردن را شنیده‌اید و حتی شاید بعضی از زیورآلات خود را آبکاری نیز کرده باشید. این شیوه به شما کمک خواهد کرد تا جذابیت و براقی زیورآلات خود را تجدید کنید. علاوه بر این، امروزه از آبکاری طلا به‌منظور تغییر رنگ طلای زرد به طیف‌های رنگی مختلفی نیز استفاده می‌کنیم. در این مطلب با ای جی همراه باشید تا با انواع مختلف آبکاری طلا، رنگ‌های خروجی از فرایند آبکاری و قیمت آبکاری طلا آشنا شوید.
آبکاری طلا چیست
آبکاری طلا در واقع افزودن یک لایه به سطح خارجی زیورآلات طلاست تا درخشش این زیورآلات بیشتر شود و با تبدیل رنگ کدر و مات قطعات فرسوده به رنگی براق، این زیورآلات نو به نظر برسند. مثلاً برای افزایش درخشندگی طلای ۱۸ عیار، آن را با طلای ۲۴ عیار آبکاری می‌کنند.
زیورآلاتی که از جنس فلزاتی به غیر از که طلا ساخته شده‌اند نیز گاهی بسیار شبیه به طلا به نظر می‌رسند و تشخیص آن‌ها از طلا، فقط برای افراد کارشناس و متخصص ممکن است.
اما در اینجا باید اضافه کنیم که آبکاری تنها منحصر به زیورآلات نیست و گاهی برای دو‌چندان کردن درخشش ظروف تزئینی نیز از این روش بهره می‌بریم. در مورد ظروف و وسایل تزئینی، این درخشش ماندگاری بیشتری دارد چرا که معمولاً تزئینی هستند و با عوامل سایشی تماس ندارند.
از نگاه علم شیمی، در فرایند آبکاری، جریان الکتریکی نقش مهمی دارد. در اصل، آبکاری الکترولیتی به روندی گفته می‌شود که طی آن کاتیون‌ها یا یون‌های مثبت، لایه‌ای را روی طلا تشکیل می‌دهند که به مقاومت طلا در برابر سایش، خوردگی و اکسایش کمک می‌کند و البته زیبایی آن را نیز چند برابر می‌کند.
صفر تا صد آبکاری طلا
در نگاه اول، ممکن است تصور کنید که آبکاری طلا، صرفاً به معنی معلق کردن یا شستشو دادن زیورآلات طلا در ترکیب آب و طلاست به‌طوری‌که رنگ قطعه تغییر کند. اگرچه این تعریف تا حدی صحیح است، این تنها بخشی از روند آبکاری طلا است. به عبارت بهتر، آبکاری طلا مراحل و همچنین اهداف مختلفی را دنبال می‌کند و تنها یکی از آن‌ها تغییر رنگ زیورآلات طلا است.
انواع مختلف آبکاری کاربردهای متفاوتی دارند و به دلایل مختلف انجام می‌شوند که به شرح زیر هستند.
۱- آبکاری تزئینی
۲- آبکاری آلیاژی
۳- آبکاری اسیدی
۴- آبکاری سولفیتی
این شیوه‌های مختلف آبکاری نه تنها اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند بلکه گاهی رنگ نهایی پس از پایان آبکاری یکسان نیست؛ اما به طور کلی، طی فرایند آبکاری، رنگ‌هایی مثل رزگلد، شامپاینی، صورتی، قرمز، زرد، سبز و سفید ساخته می‌شوند . در ادامه به بررسی کامل شیوه‌های آبکاری طلا و بیان تفاوت آن‌ها با یکدیگر خواهیم پرداخت.
آبکاری تزئینی چه کاربردی دارد؟
این نوع آبکاری سیانوری یا سیانیدی (Cyanide) نامیده می‌شود که برای اشیا و زیورآلات به کار می‌رود و ضخامتی برابر ۰/۵ تا ۳ میکرون برای اشیا و ۰/۷۵ تا ۲/۵ میکرون برای زیورآلات فراهم می‌کند. این نوع آبکاری طلا طی چند مرحله صورت می‌گیرد که به شرح زیر هستند:
۱- پرداخت طلا: اولین مرحله از آبکاری طلا به روش سیانیدی، با براق کردن زیر کار به‌کمک دینام انجام می‌شود که چرخه‌های مویی یا پنبه‌ای دارد. با توجه به اینکه از این روش برای درخشان شدن مجدد قطعات قدیمی طلا بهره می‌بریم، در این مرحله برای از بین بردن خط‌وخش‌های عمیق موجود روی قطعات طلا از ماده‌ای به نام «روغن پنزا» کمک می‌گیریم و در ادامه، به‌کمک روغن پولیش مخصوص طلا و فرچه مویی سطح طلا صیق پیدا می‌کند.
طی مرحله پرداخت، لایه بسیار نازکی از روی طلا برداشته می‌شود تا خراش‌ها و خطوط روی سطح طلا به کلی برداشته شوند و سطح طلا کاملاً صاف و صیقلی شود. این لایه نازک بسیار ناچیز است و می‌‌توان گفت در هر ۵ گرم، در نهایت چیزی حدود ۱۰۰ میلی‌گرم از وزن طلا کم خواهد شد.
۲- شست‌وشو: بعد از مرحله اول، زیر کار با پودر شوینده و آب داغ شسته می‌شود و به این ترتیب چربی‌ها از بین خواهند رفت. در مرحله بعد قطعه طلا در محلولی از آب مقطر و سیانید پتاسیم یا سدیم قرار داده می‌شود و پس از مدتی با آب شسته می‌شود.
۳-لیزگیری: در این مرحله یک‌بار دیگر، زیرکاری که قرار است در ادامه، به‌عنوان روکش طلا قرار گیرد، در یک لیتر آب مقطر ۱۰۰ یا مقداری کمی اسیدسولفوریک غلیظ قرار داده می‌شود. در ادامه، این قطعه به شیوه‌ای خاص و به کمک خاک‌اره، خشک خواهد شد. خاک اره از مات یا کدر شدن طلا جلوگیری می‌کند.
۴- آبکاری در حمام آبکاری: در این مرحله قطعه طلا داخل محفظه‌ای شیشه‌ای یا فلزی قرار داده می‌شود که پوششی از جنس PVC دارد. در این محفظه روی قطعه طلا، محلول الکترولیت ( محلول آبی با رسانایی الکتریکی بیشتر از آب خالص که برای تأمین رسانایی آن از سولفات‌ها یا کلریدها کمک گرفته می‌شود) می‌ریزیم. قطعات طلا را نباید بیش از ۳۰ ثانیه در محلول الکترولیت نگه داریم چون طولانی شدن این فرایند منجر به کدر شدن قطعات طلا خواهد شد.
محصولی که از این نوع آبکاری به دست می‌آید، رنگ‌های سبز، سفید، زرد، و طیف صورتی تا قرمز را پوشش می‌دهد و به همین دلیل این روش در آبکاری زیورآلات، شیوه پرطرف‌داری به شمار می‌آید.
چرا آبکاری آلیاژی سودمند است؟
شهرت این شیوه آبکاری، بیشتر به‌خاطر دوام و رنگ ثابتی است که به قطعات طلا می‌دهد. از این شیوه آبکاری نه‌تنها در آبکاری طلا و جواهر، بلکه در پزشکی، صنایع هوایی، و حتی لحیم‌کاری استفاده می‌کنند. دوام و مقاومت بالای این نوع آبکاری، شاید به دلیل اکسید‌شدگی سطح فلز در اثر تماس با آلودگی‌های جوی باشد. به این ترتیب، در اثر اکسایش، لایه‌ای روی سطح فلز شکل می‌گیرد که به مقاومت بیشتر فلز کمک می‌کند.
آبکاری اسیدی و طیف گسترده رنگ‌ها
ثبات رنگی، مهم‌ترین مزیت آبکاری اسیدی در مقایسه با انواع دیگر آبکاری است. علاوه بر این، طیف رنگ‌هایی که به کمک این نوع آبکاری حاصل می‌شوند بسیار متنوع بوده و می‌توانیم گستره‌ای از رنگ‌های زرد، پرتقالی، سبز و بنفش را بسازیم.
آبکاری سولفیتی برای قطعات براق و چشم‌نواز
این نوع آبکاری ضخامت بالایی را روی قطعه ایجاد می‌کند. در این روش، از محلول آبکاری سولفیت کمک می‌گیرند که شامل سولفیت قلیایی طلا، الکترولیت رسانا و حداقل مقداری سولفیت قلیایی آزاد است. در این روش نیز PH نقش مهمی در تغییر رنگ ایفا می‌کند. در این نوع آبکاری، ضخامت لایه جدید تا ۸ میکرون در دقیقه می‌رسد و به همین دلیل، خروجی این نوع آبکاری بسیار ظریف و براق خواهد بود.
آبکاری فقط مخصوص طلا نیست
در قسمت‌های قبل به شیوه‌های مختلف آبکاری طلا پرداختیم اما در ادامه باید اشاره کنیم که طلا تنها فلزی نیست که آبکاری می‌شود و این فرایند درباره بسیاری از فلزها مثل نقره، مس، برنج و نیکل هم کاربرد دارد. به کمک این روش، نه‌تنها زیورآلاتی که از جنس این فلزات هستند درخشش طلاگونه پیدا می‌کنند، بلکه در مقابل ضربه و آسیب، مقاوم‌تر می‌شوند.
دوام آبکاری طلا چقدر است؟
دوام آبکاری طلا، سؤال خیلی از افراد است که البته پاسخ ثابتی هم ندارد. دوام آبکاری طلا تا حد زیادی به میزان و شرایط استفاده از قطعه طلا بستگی دارد. برخی از قطعات طلا، همیشه مورد استفاده، در تماس با مواد شوینده یا برخورد با سطوح هستند. مثلاً حلقه ازدواج یا گوشواره از جمله زیورآلاتی هستند که معمولاً به طور دائم مورد استفاده قرار می‌گیرند و به همین دلیل شاید لازم باشد هر چند ماه یک‌بار آبکاری آن‌ها را تجدید کنیم.
ضخامت آبکاری نیز در ماندگاری آبکاری بی‌تأثیر نیست. هرچقدر ضخامت آبکاری بیشتر باشد، دیرتر از بین خواهد رفت و در مواجهه با عوامل فرساینده مقاوم‌تر عمل می‌کند. اما با بالا رفتن قیمت طلا، ضخامت آبکاری کم‌تر شده و قطعات باید در فواصل زمانی کوتاه مجدداً آبکاری شود.
از اکسایش نیز، به‌عنوان یکی از عوامل فرساینده، نباید غافل شویم. اکسیژن در تماس مداوم با سطح زیورآلات است و به‌مرور منجر به کدر شدن سطح زیورآلات خواهد شد. پس توصیه می‌کنیم اگر به‌ندرت از زیورآلات خود استفاده می‌کنید، آن‌ها را در کیسه پلاستیکی قرار دهید و هوای داخل کیسه را خارج کنید. به این روش احتمال اکسایش طلای آبکاری شده کم‌تر خواهد شد.
به خاطر داشته باشید که فرایند آبکاری گاهی به سنگ‌های قیمتی آسیب می‌زند و به همین دلیل در مورد قطعات طلایی که سنگ قیمتی دارند، باید پیش از آبکاری، سنگ از طلا جدا شود و بعد از آبکاری مجدداً روی قطعه نصب شود.
آبکاری طلا روی بدلیجات
بسیاری از زیورآلات بدلی وجود دارند که در ظاهر تفاوتی با طلا ندارند و تنها توسط افراد با‌تجربه یا با استفاده از سنگ محک قابل تفکیک از طلای اصل هستند. در بسیاری از این قطعات دو حرف «GP» حک شده که مخفف عبارت «Gold Plated» و به معنی آبکاری‌شده با طلا است.
اما با در نظر گرفتن این نکته که گاهی زیورآلات بدل، در ظاهر چندان تفاوتی با طلای اصل ندارند، باید مراقب سودجویانی باشیم که تلاش می‌کنند قطعات بدل را به‌جای قطعات طلا بفروشند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم قطعات طلا را تنها از فروشگاه‌های معتبری تهیه کنید که تحت نظارت اتحادیه طلا و جواهر هستند.
قیمت آبکاری طلا چقدر است؟
بسیاری از عواملی که روزانه با آن‌ها سروکار داریم به قطعات طلای ما آسیب می‌رسانند. از این جمله باید به کلر اشاره کنیم که معمولاً در آب استخر زیاد استفاده می‌شود. بنابراین بهتر است در هنگام شنا از زیورآلات استفاده نکنید. جیوه، یکی دیگه از عوامل آسیب‌رسان است و به دلیل خاصیت خورندگی، اگر به طور اتفاقی روی طلا بریزد، باعث آسیب‌های جدی خواهد شد. به همین دلیل، دماسنج‌های جیوه‌ای را در کنار زیورآلات طلا نگذارید تا اگر احتمالاً دماسنج شکست، زیورآلات آسیب نبینند.
بعضی از افراد هم فکر می‌کنند چون اسیدها بعضی از فلزات را براق می‌کنند، گزینه مناسبی برای درخشان کردن طلا هم هستند. اما اسیدها هم به طلا آسیب وارد می‌کنند. استفاده از مواد آرایش و عطر و ادوکلن نیز در از‌بین‌رفتن رنگ زیورآلات بی‌تأثیر نیستند. در نهایت تعریق بدن هم در دراز مدت، کدر شدن رنگ زیورآلات را به همراه خواهد داشت.
آبکاری طلا، راهکار ساده‌ای است که چندان دشوار نیست و رنگ زیورآلات را به درخشش سابق برمی‌گرداند. قیمت آبکاری طلا بنابر وزن قطعات طلا تغییر می‌کند و مقدار ثابتی نیست. اما از این نکته هم نباید غافل شویم که قیمت آبکاری طلا چندان بالا نیست و البته با افزایش وزن، قیمت آبکاری طلا چندین برابر نخواهد شد.
با در نظر گرفتن این نکته که طلای سفید در ابتدا زرد بوده و در اثر ترکیب با فلزهایی مثل نیکل و پالادیوم، به رنگ سفید رسیده و سپس با رودیوم آبکاری شده، قیمت آبکاری طلای سفید به دلیل بالا بودن قیمت رودیوم بیشتر از آبکاری طلای زرد هست. اما طلای ۱۸ عیار زرد معمولاً با طلای ۲۴ عیار آبکاری می‌شود و درخشش بسیار زیادی هم دارد.
جمع‌بندی
در این مقاله به مطلب آبکاری طلا پرداختیم و انواع آن را بیان کردیم. با درنظر داشتن این نکته که آلیاژ طلا، حاصل ترکیب چندین فلز با طلاست، لازم است ضمن آبکاری، طلا به رنگ موردنظر برسد. در کل، چهار نوع آبکاری وجود دارد که هر یک سازوکار متفاوتی دارند. در ادامه به عواملی پرداختیم که باعث از بین رفتن درخشش طلا می‌شوند و نگاهی کوتاه به قیمت آبکاری طلا و جواهرات انداختیم. برای خرید قطعات طلای نو که از دوام و درخشش بالایی برخوردار هستند، توصیه می‌کنیم از طلا و جواهرات برند ای جی در فروشگاه ای جی دیدن کنید.
