در این مطلب خواهید خواند:
اسم این عنصر جذاب و پرطرف‌دار که به میان می‌آید، تصویر زیورآلات پر زرق‌وبرقی را در ذهن مجسم می‌کنیم که این روزها قیمت بالایی دارد. طلا یک فلز چگال است و به کمک خاصیت چکش‌خواری بالایی که دارد قابل بسط است تا جایی که یک سانتی‌متر مکعب از طلا، وزن بیشتری در مقابل همین حجم از آهن دارد.
طلا یکی از عناصری است که به شکل خالص در طبیعت یافت میشود اما هرگز نمی‌تونیم از طلای خالص در تهیه زیورآلات استفاده کنیم. به عبارت بهتر، زیورآلات طلای ما از جنس «آلیاژ طلا» هستند که ترکیبی از طلا و چند فلز دیگر هستند. در این مقاله به بررسی آلیاژ طلا می‌پردازیم و اجزای تشکیل‌دهنده آن را بررسی می‌کنیم.
آلیاژ طلا
واژه آلیاژ، کلمه‌ای غیر‌فارسی و به معنی فلزی است که خالص نیست و حاصل ترکیب چند عنصر فلزی یا غیرفلزی باهم است. آلیاژهای زیادی هستند که در زندگی روزمره اسم آن‌ها را زیاد می‌شنویم مثلاً مفرغ ترکیبی از مس و قلع است، فولاد ضدزنگ ترکیبی از سیلیکون، منگنز، نیکل و کروم است، چدن ترکیبی از آهن، کربن و سیلیسم است و در نهایت برنج حاصل ترکیب مس و روی هست.
دلیل ترکیب چند عنصر فلزی یا غیرفلزی با هم، رفع ضعف‌هایی است که فلزات به‌تنهایی دارند. مثلاً گاهی هدف از اضافه‌کردن این عناصر، بهبود ویژگی‌های فلز از جمله افزایش استحکام و چکش‌خواری است.
سنگ طلا
احتمالاً شما هم از فیلم‌های وسترن، جویندگان طلا را به خاطر دارید که با صافی‌های خاص، آب رودخانه را غربال می‌کردند تا سنگ‌های طلا صید کنند. دانشمندان معتقدند که طلای موجود روی زمین از بقایای ستارگان مرده تشکیل شده که میلیون‌ها سال پیش از بین رفته‌اند. این ستاره‌ها، میلیون‌ها سال پیش در یک ستاره‌باران به زمین پرتاب شده‌اند و برخی به اعماق زمین رفتند. فرسایش تدریجی سنگ‌ها باعث شد این عناصر کم‌کم به سطح زمین برسند.
بعضی از این سنگ‌ها هم در بستر رودخانه‌‌ها به شکل رسوبات آبرفتی جمع شده‌اند و بعضی دیگر در اثر زلزله‌هایی که در عمق اقیانوس‌ها اتفاق می‌افتادند به سطح زمین رسیده‌اند و در اثر تبخیر ناگهانی آب و فشار، سنگ‌های سیلیس که در نزدیکی طلا بوده‌اند به کوارتز تبدیل شده‌اند. ناگت‌های طلا معمولاً شفاف هستند و سنگ‌های طلا در اغلب موارد لبه‌های گردی دارند.
ترکیبات طلای ۱۸ عیار
در مقاله‌های قبلی ای جی درباره اینکه طلا چیست توضیح دادیم. برخلاف این که طلای خالص ۲۴ عیار در طبیعت یافت میشود، به طور خالص به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد که علت اصلی آن، نرم بودن بیش از حد این عنصر است. برای اینکه کار با طلا در کارگاه‌های طلاسازی امکان‌پذیر شود، طلا با چند عنصر دیگه ترکیب خواهد شد تا خاصیت چکش‌خواری پیدا کند. بنابراین، زیورآلات طلا با عیار ۱۸ یا پایین‌تر هستند.
اما تنها مزیت ترکیب‌شدن با عناصر دیگر، به‌دست‌آوردن استحکام و چکش‌خواری نیست. علاوه بر تقویت طلا، افزودن فلزهای مختلف به ساخت انواع طلا با رنگ‌های متنوع کمک می‌کند. به این ترتیب، این روزها علاوه بر طلای سفید و زرد، رنگ‌های رز گلد، صورتی، سرخ، ارغوانی، آبی، سبز و سیاه را در زیورآلات طلا می‌بینیم که هر یک نتیجه ترکیب طلای خالص با یک یا چند عنصر دیگر است.
به خاطر داشته باشید که در ترکیب آلیاژ طلا، میزان عناصر ثابت نیست و با تغییر در هر یک، علاوه بر تغییر عیار طلا، رنگ آلیاژ طلا هم متفاوت خواهد شد. در ادامه به چند مورد از فلزهایی اشاره می‌کنیم که به ساخت آلیاژ طلا با رنگی جدید کمک میکنند. مثلاً در ساخت طلای زرد، از طلا و مس و نقره بهره می‌گیریم و با تغییر در میزان مس موجود در آلیاژ طلا به طلای صورتی و رز گلد دست پیدا می‌کنیم. در واقع در ساخت آلیاژ طلا صورتی یا رزگلد، میزان مس بسیار بیشتر از میزان نقره خواهد بود.
در تولید آلیاژ طلا سفید هم در عیار ۱۸، از طلا، پالادیوم، نیکل و روی استفاده میشود. بعد از ساخت آلیاژ طلا سفید، برای مقاوم‌سازی آن در مقابل خط‌وخش و ضربه‌های احتمالی، آن را با رودیوم آبکاری میکنند و به این ترتیب، قطعه درخشش و مقاومت بالایی پیدا می‌کند.
در تولید طلای سیاه که البته در ایران هنوز زیاد پرطرف‌دار نشده، از ترکیب کبالت و طلا استفاده میکنند. به این ترتیب، به‌ازای هر سه قسمت طلای زرد، از یک قسمت طلای سیاه استفاده میکنند. اما بعضی از کارگاه‌های طلاسازی به‌جای ساخت این آلیاژ طلا، تنها از روکش رودیوم استفاده میکنند که بعد از مدتی از بین خواهد رفت و لایه زیرین نمایان خواهد شد. با تغییر در مقدار کبالت موجود در این آلیاژ، رنگ‌های متفاوتی مثل قهوه‌ای یا شکلاتی هم علاوه بر رنگ سیاه ساخته میشود.
طلای بنفش، آلیاژی است که از طلای زرد و آلومینیوم یا ایندیوم تشکیل شده. ساخت این آلیاژ چندان ساده نیست و باید در خلأ صورت بگیرد. با وجود همه دشواری‌هایی که در ساخت این رنگ طلا وجود دارد، محصول نهایی چندان پرطرف‌دار نیست و چون این آلیاژ از ترکیب دو فلز نرم ساخته شده، آلیاژ طلای بنفش استحکام چندانی ندارد و به‌راحتی آسیب می‌پذیرد. شاید این نوع طلا در بهترین حالت برای تزئین ویترین مغازه‌ها مناسب باشد، اما گزینه مناسبی برای ساخت زیورآلات نیست.
طلای آبی‌رنگ هم در نتیجه ترکیب طلای زرد با فلزهایی مثل گالیوم یا ایندیوم ساخته میشود، اما در این مورد هم هر دو فلز نرم هستند و در نتیجه آلیاژ نهایی نرم خواهد بود یعنی چندان کاربردی برای ساخت زیورآلات ندارد.
قیمت طلای زرد بالاتر است یا طلای سفید
این سوال، شاید تا چند دهه پیش ذهن خیلی از افراد را درگیر می‌کرد. از طرفی درخشش خیره‌کننده طلای زرد، در هیچ طلای دیگری به چشم نمی‌خورد و از طرف دیگر، سایر رنگ‌های این آلیاژ گران‌بها، زیبایی منحصر‌به‌فردی دارد. اما تنها طلایی که هیچ‌گونه ناخالصی در خود ندارد و می‌توانیم آن را ۹۹/۹۹ درصد خالص بدانیم، طلای ۲۴ عیار است که به دلیل عدم استحکام، قابلیت تبدیل شدن به زیورآلات را ندارد. در نتیجه در قیمت زیورآلاتی که با طلای زرد یا سفید ساخته می‌شوند چندان تفاوتی نیست، چون هر دو آن‌ها برای تبدیل شدن به فلز چکش‌خوار با سایر فلزهای استحکام‌بخش ترکیب خواهند شد.
ساخت آلیاژ طلا
مهم‌ترین هدف از ساخت آلیاژ طلا، تقویت طلای خالص است تا استحکام کافی برای ساخت زیورآلات را به دست بیاورد. به همین دلیل، تلاش میشود که با افزودن عناصر استحکام‌بخش مثل سیلیسیم، سختی طلا را تا سه برابر افزایش دهند.
جمع‌بندی آلیاژ طلا
در این مقاله به بررسی آلیاژ طلا پرداختیم و گفتیم برخلاف تصور عموم، زیورآلاتی که ما استفاده می‌کنیم از طلای خالص ساخته نشده‌اند. به عبارت بهتر، زیورآلات طلا از آلیاژ طلا ساخته شده‌اند و به همین دلیل رنگ‌های متفاوتی دارند. حتی برخی از این آلیاژها، بعد از تبدیل شدن به زیورآلات، با فلز دیگری آبکاری می‌شوند تا به استحکام لازم برسند.
در ادامه به بررسی دلیل افزودن فلزهای مختلف به طلا پرداختیم که در بعضی از موارد، فقط تقویت و بهبود طلا بود و در موارد دیگر، تغییر رنگ طلا و ساخت آلیاژ طلا با رنگی متفاوت مد نظر بود. از شما دعوت می‌کنیم برای مشاهده نمونه‌های روز، از زیورآلات طلای برند ای جی دیدن کنید.
